Jerzyki są specyficznymi ptakami, gnieżdżącymi się pierwotnie na urwiskach skalnych czy w dziuplach wysokich drzew. W środowisku miejskim z powodzeniem zasiedliły otwory wentylacyjne w blokach mieszkalnych budowanych z tzw. wielkiej płyty, które stały się ich głównym siedliskiem. Miejsca te niestety są też ich zgubą z powodu niewłaściwie prowadzonych termomodernizacji budynków. Na szczęście obecnie sytuacja uległa poprawie, dzięki powszechnemu zakazowi likwidowania miejsc gniazdowych w trakcie trwania sezonu lęgowego, a także dzięki konieczności przeprowadzania działań kompensacyjnych polegających na wieszaniu budek lęgowych dla jerzyków na obiektach remontowanych.
Budki dla jerzyków powieszone w miejscu wcześniej zlikwidowanych otworów wentylacyjnych mogą zapewnić tym ptakom dogodne siedlisko zastępcze. Ważne jednak, aby były wykonane prawidłowo, jak również prawidłowo zawieszone.
Budka dla jerzyka jest specyficznym rodzajem skrzynki lęgowej, jest szersza niż wyższa. Powinna mieć minimalne wymiary: 16,00 x 18,00 x 36,00 [cm] (wys. x dł. x szer.) i jajowaty bądź półokrągły otwór wlotowy o wymiarach 2,80 x 6,50 [cm] zlokalizowany bliżej jednego końca budki.
Budek lęgowych dla jerzyków nie należy montować niżej niż 5 metrów nad ziemią, gdyż ptaki te po wylocie swobodnie opadają zanim zaczną aktywny lot. Z tego względu pod budką nie mogą się też znajdować żadne przeszkody. Jerzyki są ptakami kolonijnymi, dlatego też budki dla nich można wieszać w grupach po kilka sztuk blisko siebie. Istnieją także specjalne budki lęgowe dla jerzyków montowane w trakcie remontu w ociepleniu ściany, pod tynkiem. Wygląda to bardzo estetycznie i jest często chętniej akceptowane przez inwestora.
Jerzyki są ptakami migrującymi. Zimy spędzają w południowej Afryce, do której odlatują już w sierpniu i wrześniu, do Polski natomiast wracają w maju. Po powrocie przystępują do rozrodu ze swoimi stałymi partnerami, ponieważ są ptakami silnie monogamicznymi. Co ciekawe, co roku wracają dokładnie w to samo miejsce, do tej samej skrzynki lęgowej lub otworu. W każdej budce dla jerzyka gnieździ się jedna para tych ptaków. Samica składa 2-3 jaja białawego koloru, z których po około 20 dniach wykluwają się młode. Obserwując powieszone budki dla jerzyków można zaobserwować w tym okresie bardzo duży ruch ptaków. Wynika to z faktu, że oboje rodzice bardzo intensywnie karmią pisklęta owadami złapanymi w locie. Młode rosną szybko i już po 40-50 dniach opuszczają budki rozpoczynając samodzielne życie. Ważne jest, aby budek dla jerzyków wisiało zawsze więcej niż jest zajętych w danym sezonie, gdyż młode z pewnością wrócą w okolice miejsca w którym się wychowały i tam przystąpią do lęgów.
Wiele ptaków dziuplowatych zakłada gniazda wczesną wiosną, dlatego budkę dla jerzyka można zabezpieczyć poprzez zatkanie otworu wlotowego zimą i odetkanie dopiero pod koniec kwietnia. Dzięki temu wzrośnie szansa na zasiedlenie budki przez jerzyki, a nie inne gatunki.
Autor: mgr Krzysztof Dudek
Instytut Zoologii UP w Poznaniu
